دانشگاه، دارا، ندارها| مدارس دولتی آیا عدالت آموزشی را محقق می‌کند؟ یک گفت وگو

مهرداد ناظری عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به این که تقویت مدارس دولتی می تواند عدالت آموزشی را محقق کند، بر این باور است که ایجاد مدارس خصوصی و عدم توانایی دولت ها در ارائه فضای آموزشی متناسب به جامعه سبب شد تا پذیرش در دانشگاه ها برای همه شرایط یکسانی نداشته باشد.

گفت وگو با وی را در ادامه می خوانید.

• آیا فضای آموزشی برای دانش آموزان طبقات مختلف جامعه به یک شکل است؟ نابرابری در این حوزه منجر به چه پدیده ای می شود؟

به صورت کلی طبق قانون اساسی وظیفه ای که برای دولت ها در ادوار مختلف تعریف شده، حق تحصیل رایگان و برابر برای همگان است. به دلایلی کشور به سمتی سوق پیدا کرده است که منابع کافی در اختیار نبوده است تا فضای آموزشی برای همگان فراهم شود و دقیقا به همین دلیل بخشی از آموزش به بخش خصوصی واگذار شده است. همین امر سبب شده تا جامعه طبقاتی ما قسمتی از خود را در حوزه آموزش نیز نمایان کند و آموزش نیز رنگ و بویی طبقاتی پیدا کند. تصور من این نیست که الزاما آموزش پولی منجر به موفقیت گروهی می شود اما باید در نظر گرفت که این امر سبب می شود تا در ابعاد دیگر و برای مثال در حوزه اشتغال، همین افراد برخوردار آسان تر به یک موقعیت شغلی خوب دست پیدا می کنند. افراد طبقات بالای جامعه به علت دسترسی به منابع مالی همواره موقعیت های بهتری دارند. برای مثال در رشته پزشکی یک نفر را متصور شوید که در دانشگاه دولتی فارغ التحصیل می شود و نفر دیگر در دانشگاه آزاد. کیفیت دانشگاهی که این دو نفر از آن فارغ التحصیل شده اند در ادامه علت موفقیت آن ها نیست بلکه منابع مالی برای ایجاد مطب در منطقه مطلوب تهران است که می تواند آن ها را در موقعیت شغلی مناسب تری قرار دهد. فارغ التحصیلی نیز که چنین منابع مالی ندارد در بهترین حالت در یک بیمارستان مشغول به کار می شود و همواره فاصله اش از همه رده خود بیشتر می شود.

• آیا حذف موسسات غیردولتی می تواند راهگشا باشد؟

خیر. به هر حال موسسات نیز آموزش های خاص خود را دارند و فرصتی برای بیشتر یاد گرفتن در اختیار دانش آموزان قرار می دهند و منکر تلاش های آن ها نیستیم اما در راستای ایجاد عدالت آموزشی باید این فرصت در مدارس دولتی نیز ایجاد شود و مدارس دولتی با منابع مالی ملی تقویت شوند تا شرایط برای ورود به دانشگاه برای همگان یکسان شود. امروز شاهد هستیم در مدارس غیرانتفاعی زبان دو و سوم به دانش آموزان یاد داده می شود و هر شخصی توسط یک راهنما و روانشناس هدایت می شود و علاوه بر این کلاس های ویژه کنکور نیز برای دانش آموزان برگزار می شود که مشخصا این امکانات در اختیار محصلین مدارس دولتی نیست و مشخصا نتیجه تحصیل این دو قشر نیز متفاوت خواهد شد. راه چاره ایجاد مانع برای مدارس غیرانتفاعی نیست بلکه باید مدارس دولتی به حد قابل قبولی از کیفیت برسند.

• تقویت مدارس دولتی علاوه بر ایجاد عدالت آموزشی چه دست آوردها دیگری می تواند داشته باشد؟

مساله مهم در این عرصه توسعه است. سرمایه گذاری روی نیروی انسانی مشخصا یکی از مولفه های اصلی توسعه است و اگر کشوری همانند ژاپن امروز در عرصه جهانی موفق عمل می کند به همین علت است. ژاپن امروز منابع طبیعی ندارد اما با سرمایه گذاری بر نسل های مختلف جامعه در مسیر توسعه به بهترین شکل قرار می گیرد. این سرمایه گذاری دقیقا در مدارس آغاز می شود و مقوله مهمی که در این فرآیند یاد می گیرند این است که «من برای جامعه ژاپن و جامعه ژاپن برای من». این رابطه منجر به توسعه فردی و اجتماعی است و پیشبرد همزمان این دو مقوله است که پیشرفت یک کشور را رقم می زند. ایران اما به علت نفرین منابع کم تر به سرمایه انسانی خود توجه می کند و بر همین اساس معضلی نظیر عدم عدالت در حوزه آموزش به وجود می آید. در این سال ها که فروش نفت برای ایران سخت شده است باید توجه ویژه تری به سرمایه انسانی کرد و این حرکت باید از مدارس آغاز شود و باید توسعه انسانی محور قرار گیرد. هندوستان و کره جنوبی نیز اگر امروز در مسیر پیشرفت قرار گرفته اند مشخصا با تغییر نگرش و توجه به آموزش و فرهنگ پا به رده های بالاتر گذاشته اند. این مسیری است که به دولت های ما این امکان را می دهد تا مدارس دولتی با کیفیت برای همگان بسازند. مدارسی که سبب می شود تا دانش آموزان طبقات مختلف از یک کیفیت خوب آموزش برخوردار باشند و شانس یکسانی برای رسیدن به دانشگاه های برتر داشته باشند.

• امروز تصاحب کرسی های برتر دانشگاهی بیشتر از جانب کدام دهک ها صورت می گیرد؟

آمار دقیقی در این خصوص وجود ندارد اما آن چه دیده می شود این است که به مرور جامعه در حال پولاریزه شدن است و طبقه متوسط از بین می رود. برخی از این طبقه متوسط موفق می شوند خود را به طبقات بالای جامعه برسانند اما غالب طبقه متوسط پس از این فرآیند جزئی از طبقه ضعیف جامعه خواهد بود. فرآیند پولاریزه شدن مشخصا آسیب زاست و بر آموزش نیز تاثیر منفی می گذارد. دسترسی طبقه بالای جامعه به منابع مالی زیاد، قدرت مانور بیشتری به آن ها می دهد و مشخصا بر همین اساس نیز بیشتر می توانند کرسی های برتر دانشگاهی را تصاحب کنند. تجربه من در مرکز آزمون نشان می دهد که طبقه ثروتمند برای رسیدن به خواسته تحصیلی خود هر هزینه ای می کند و به هر طریقی برای خود فرصت سازی می کند اما طبقه پایین جامعه این فرصت ها را ندارد. برای عبور از این وضعیت دولت باید حضور خود را در آموزش پر رنگ تر کند تا طبقات پایین بتوانند از امکانات آموزشی برابر بهره مند شوند. استعداد و توانایی در همه اقشار وجود دارد و باید از این ظرفیت ها به بهترین شکل استفاده کرد. باید توجه داشت که طبقات پایین فرزندان بسیار مستعدی دارند که کم تر فرصت در اختیار آن ها قرار می گیرد. اگر دانش آموزان و کودکان نتوانند به رویاهای خود دست پیدا کنند مشخصا آمار آسیب های اجتماعی نیز بیشتر می شود و هزینه های بیشتری به دولت ها و جامعه تحمیل می شود.