دکتر میثم مهدیار: کنشگری دولت بیشتر شده است

اجرای طرح مردمی‌سازی یارانه ها و جراحی اقتصادی دولت سیزدهم موجب انتقادات و اما و اگرهایی از سوی کارشناسان و صاحب نظرها شده است و بحث های متعددی نیز در این زمینه و در مورد تبعات اجتماعی و اقتصادی این طرح‌ها درگرفته است. به همین جهت، توداک سراغ متخصصین و کارشناسان حوزه‌های مختلف جامعه رفته است و طی گفت‌وگوهایی نظرات آنها را جویا شده است. در ادامه، متن گفت‌و‌گوی توداک با مصاحبه دکتر میثم مهدیار، جامعه شناس و معاون پژوهشی پژوهشکده فرهنگ،هنر و ارتباطات را می خوانید.

با توجه به تجربه اعتراضات سال ۹۶ و ۹۸ به نظر جنابعالی چه عواملی موجب شده تا واکنش های اعتراضی و خیابانی مردمی چندانی پس از جراحی اقتصادی دولت و مردمی سازی یارانه ها برگزار نشود؟ این موضوع عجیب نبود؟ به عبارت ساده تر چه شد که اگرچه فراخوان های زیادی برای تجمعات اعتراضی داده شد؛ اما تجمعات اعتراضی چندانی برگزار نشد؟

شاید دو عامل موجب شد که اعتراضات اخیر به جراحی اقتصادی، به گستردگی سال‌های 96 و 98 نباشد. یکی اینکه دولت آقای رئیسی در مقایسه با دولت آقای روحانی، در بین مردم حضور یافتند و حتی سعی کردند ابعاد ماجرا را برای مردم توضیح دهند. در حقیقت، کنش‌گری این دولت نسبت به دولت قبل بیشتر است. عامل دوم هم این است که مبلغ یارانه مربوط به جراحی اقتصادی به حساب مردم واریز شد و همین به جلوگیری از گسترده شدن تجمعات اعتراضی کمک کرد.

پیش بینی شما از رفتارهای فردی و اجتماعی در مواجهه با افزایش قیمت های مختلف در پی حذف ارز ترجیحی در آینده نزدیک یا بلند مدت چیست؟ آیا این احتمال می رود که در آینده نارضایتی های اقتصادی ناشی از گرانی های احتمالی بر نارضایتی های شغلی و درامدی بار شود و اعتراضات فراگیر شود؟

بله این احتمال وجود دارد که در آینده شاهد اعتراضات مردمی باشیم. البته بستگی به شرایط دارد اما با توجه به اینکه تاثیرات تورمی این موضوع به مرور آشکار خواهد شد و مردم با افزایش قیمت‌‎ها در حد بیشتری مواجه خواهند بود، احتمال ایجاد نارضایتی و اعتراضات وجود دارد.

مخصوصا اینکه در ایامی همچون آبان‌ماه احتمال دارد که شاهد اتفاقاتی باشیم. چون آنچه باعث اعتراضات مردمی می‌شود، بر هم‌افزایی چندین عامل است و فقط گرانی به عنوان یک عامل نمی‌تواند موجب چنین اعتراضاتی شود. بنابراین ممکن است دولت در مواقعی، حرکت‌هایی انجام دهد که با ایجاد احساس آرامش در جامعه، مانع از بروز اعتراضات به واسطه تورم شود.

همچنین امکان دارد در ماه‌های آینده اتفاقاتی بیفتد که مردم را تحریک به اعتراض کند؛ فرض کنید خبر یک اختلاس می‌تواند جرقه‌ای برای عصبانی شدن مردم و شعله‌ور شدن اعتراضاتی باشد که ریشه در جراحی اقتصادی دارد.

نکته دیگر این است که اگر مردم احساس کنند که مسئولان کشور عافیت‌طلب هستند و در این شرایط سخت هیچ فشاری روی آنها نیست، ممکن است عصبانی شوند و دست به اعتراضات بزنند. حتی امکان دارد که اتفاقات اجتماعی و فرهنگی کشور که مطابق میل عموم مردم نیست، زمینه‌ساز بروز اعتراضات باشد.

چه پیشنهاداتی به حاکمیت می توان ارائه داد تا اثرات منفی اجتماعی و  التهابی این شوک اقتصادی هر چه بیشتر کاهش پیدا کند؟

دولت نباید فضا را رها کند. در سال‌های 96 و 98 آن چیزی که باعث تشدید اعتراضات شد این بود که دولت فضا را به کلی رها کرده بود. اما در کل باید به چند نکته توجه داشت: یکی اینکه مردم خاطره منفی از ایجاد تورم به واسطه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در سال 1389 دارند. یعنی چندین مرحله تورم زیاد داشتیم اما یارانه نقدی افزایش نیافت. طبیعتا این برای مردم نگرانی ایجاد کرده است. بنابراین اگر میزان یارانه‌ها متناسب با تورم باشد، در کنترل شرایط جامعه تاثیر بیشتری دارد.

نکته دوم اینکه اگر دولتمردان قصد دارند اقدامات خاص اقتصادی انجام دهند، حتما نظرات مردم را دریافت کنند و به آن اهمیت بدهند و البته توضیحات کافی و اطلاعات درست درباره این موضوعات در اختیار مردم بگذارند؛ یعنی اقناع افکار عمومی را مدنظر داشته باشند.

سوم اینکه در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و هنری دست به رفتارها و برنامه‌هایی نزنند که باعث تحریک و عصبانیت مردم شود. حتی باید فضاهای قبلی که بی‌خود و بی‌جهت ایجاد حساسیت می‌کرده است را کاملا حذف کنند؛ مثل گشت ارشاد، ممنوعیت ورود خانم‌ها به ورزشگاه، برگزاری کنسرت‌ها و مسائلی از این قبیل.

نکته آخر اینکه مردم باید باور کنند و این احساس در آنها ایجاد شود که حاکمیت در حال مبارزه با فساد است.